Διδάσκω σε τάξεις σχολείων και φροντιστηρίων εδώ και πάρα πολλά χρόνια – ούτε και θέλω να θυμάμαι πόσα. Έχω κάνει μάθημα σε κυριλέ τάξεις : Βόρεια προάστια, καθίσματα και γραφεία SATO, πόρτες με κρύσταλλα και αμμοβολή, και reproduction του Vasili Candinsky στους τοίχους, τα μισά παιδιά τα έφερναν οι σοφέρ στην επιχείρηση (γιατί διδακτήριο δεν το έλεγες με τίποτα). Έχω κάνει μαθήματα σε Λύκεια του Κορυδαλού και της Νίκαιας, όπου τα παιδιά προέρχονταν από οικογένειες με σοβαρά οικονομικά προβλήματα και χαμηλού μορφωτικού επιπέδου. Έχω επίσης κάνει μάθημα στο θρυλικό 3^ο ΤΕΕ Αμαρουσίου με συμμορίες νεοναζί, συμμορίες Αλβανών, διαρρήκτες και πρεζάκια.
Είχα πάντα στο μυαλό μου κάτι που είχα διαβάσει: «Προσπάθησε να σε αγαπούν οι μαθητές σου. Αν δεν το καταφέρεις, προσπάθησε να σε θαυμάζουν. Αν ούτε αυτό μπορείς, προσπάθησε να κερδίσεις το σεβασμό τους. Αν ούτε αυτό καταφέρεις , φρόντισε τουλάχιστον να σε φοβούνται.»
Ξέρω ότι όλα αυτά τα χρόνια κατάφερα να κάνω τη δουλειά μου, αποφεύγοντας τουλάχιστον το τελευταίο! Στη διάρκεια των άπειρων ωρών διδασκαλίας, εφάρμοσα κάποιες μεθόδους και μερικά κόλπα. Τα περισσότερα τα ανακάλυψα και τα εξέλιξα μόνος μου – όσο εγωιστικό κι αν ακούγεται αυτό. Βλέπετε, το Ελληνικό κράτος, θεωρεί ότι η απόκτηση ενός πτυχίου καθηγητικής σχολής σε κάνει αυτόματα και καλό δάσκαλο. Βέβαια, είχα πάντα τα αυτιά μου ανοιχτά όταν μιλούσαν οι συνάδελφοί μου για καταστάσεις που αντιμετώπιζαν και φρόντιζα να διαβάζω διάφορα εγχειρίδια που αφορούσαν τη δουλειά μας. Κάπως έτσι αποφάσισα να γράψω μερικά πράγματα που πιστεύω ότι μπορούν να βοηθήσουν και άλλους συναδέλφους να προσεγγίσουν τους μαθητές τους και να διαχειριστούν καλύτερα το έμψυχο υλικό που οι γονείς μας εμπιστεύονται. Ελπίζω να φανούν έστω και ως προσωπικές απόψεις χρήσιμα σε κάποιους συναδέλφους.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ: Τι να μην πει ποτέ ο καθηγητής απευθυνόμενος σε ένα τμήμα

Δεν πιστεύω να υπάρχει κανένας που να μη θυμάται με κάποια «περίεργη» περηφάνια πως το τμήμα του κάποια χρονιά  «ήταν το χειρότερο στο σχολείο». Επίσης φαντάζομαι πως θα παραδεχθείτε πως ο συγκεκριμένος αφορισμός κατά βάθος σας είχε ενοχλήσει. Το γεγονός είναι πως αν κάποιος από μας χαρακτηρίσει έτσι ένα τμήμα, αυτόματα έχει βάλει τα παιδιά «απέναντι» του και όχι μαζί του, έστω και αν οι άτακτοι θα δείξουν να το απολαμβάνουν για να μην πληγωθεί ο εγωισμός τους! Να ξέρετε πως με πρώτη ευκαιρία θα βρεθούν να διαμαρτύρονται στον Διευθυντή ή τους γονείς εναντίον σας, προτάσσοντας τον χαρακτηρισμό που τους αποδώσατε – και , μεταξύ μας έτσι; – καλά θα κάνουν. Όχι γιατί είστε άδικος απέναντι τους, αλλά επειδή είστε τόσο βλάκας!
Προφανώς είναι λάθος, όσο εκνευρισμένος κι αν είστε με κάποιους από το τμήμα, να τους αποκαλέσετε «βλάκες», «ηλίθιους» ή άλλα χειρότερα!

Επειδή το βρίσιμο είναι καμιά φορά το ίδιο επικίνδυνο με το «γλείψιμο» , μην πείτε ποτέ σε ένα τμήμα «Είστε το καλύτερο τμήμα που έχω κάνει ποτέ μάθημα» ακόμα κι αν είναι αλήθεια! Την αμέσως επόμενη ώρα θα σκεφτούν ότι αφού αυτοί είναι τόσο καλοί, εσείς πιθανότατα δεν είστε αντάξιος τους.

Άλλη επικίνδυνη ατάκα είναι το «Αν είστε ήσυχοι, θα σας βοηθήσω να περάσετε» . Δηλαδή η επιβράβευση της στάσης «Μην με ενοχλείς, ακόμα κι αν τίποτα δεν καταλαβαίνεις, δεν πειράζει: Σεβάσου την ησυχία μου και θα σε επιβραβεύσω ».

Μην μπαίνετε σε λεπτομέρειες της προσωπικής σας ζωής ακόμα κι επιμένουν. Δεν είναι μυστικό η οικογενειακή σας κατάσταση , ο αριθμός των παιδιών σας ή η καταγωγή σας, αλλά δεν πρέπει να τους ενδιαφέρει το πώς γνωριστήκατε με τον/την σύζυγο/σύντροφό σας ή τα περιουσιακά σας στοιχεία . Η ηλικία σας – κατά την άποψή μου – είναι ανακοινώσιμη εφόσον δεν ξεκινά με 2 ή 6. Η ημέρα των γενεθλίων σας πάλι όχι, εκτός αν θέλετε να τους πείτε με τρόπο τι δώρο περιμένετε στη γιορτή σας. Έσχατη παραχώρηση ας είναι το ζώδιό σας!

Αν πείτε κάποιο – κατά τη γνώμη σας – αστείο και δεν γελάσουν, μην τους ρωτήσετε γιατί δεν γέλασαν: βελτιώστε το χιούμορ σας ή ψάξτε για κάποιο καλό ανέκδοτο.

Αν χρειαστεί να εξηγήσετε κάτι δεύτερη ή και τρίτη φορά και δεν το καταλάβουν οι «πολλοί» μην βρίσετε τα παιδιά. Το λάθος είναι κατά πάσα πιθανότητα δικό σας. Αν μπορείτε να βρείτε άλλο τρόπο να πείτε αυτό που θέλετε, προσπαθήστε το εκείνη τη στιγμή. Αν όχι, ζητήστε από τα παιδιά να το προσπεράσουν με την υπόσχεση να επανέλθετε αργότερα. Πάντως, μην τα φορτώσετε ενοχές για κάτι που είναι μάλλον δική σας αδυναμία. Ακόμη όμως και να μην είναι έτσι, δεν θα κερδίσετε τίποτα φορτώνοντας στους μαθητές την αστοχία!

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΥΤΕΡΟ: Τι να μην πει ποτέ ο καθηγητής απευθυνόμενος σε ένα μαθητή.

Δεν βρίζουμε ποτέ ένα μαθητή άμεσα. Υπάρχουν πολλοί τρόποι να παρατηρήσουμε ένα μαθητή χωρίς να καταφύγουμε άμεσα σε χαρακτηρισμούς!

Δεν σχολιάζουμε με άσχημο τρόπο την εμφάνιση ή το ντύσιμό του ούτε άμεσα ούτε έμμεσα.
Δεν του ανακοινώνουμε ότι είναι καταδικασμένος να «μείνει», γενικά δεν του αναγγέλλουμε ως οριστική οποιαδήποτε «άσχημη» εξέλιξη στην φοίτηση του.
Φανείτε ιδιαίτερα προσεκτικοί στους χαρακτηρισμούς σας όταν απευθύνεστε σε παιδιά Λυκείου : Ακόμα κι αν δεν δείξουν την άμεση ενόχλησή τους, θίγονται ευκολότερα και «συγχωρούν» δυσκολότερα !
Μην απειλήσετε μαθητή με οποιαδήποτε ποινή (απομάκρυνση από την τάξη, κλήση κηδεμόνων, μείωση βαθμολογίας) αν δεν είστε αποφασισμένος να την εφαρμόσετε σε περίπτωση μη συμμόρφωσης. Η κλασική καθηγητική ατάκα «Όποιος ξαναμιλήσει θα βγει έξω» που ακολουθείται από μουρμουρητά ή/και χάχανα που μένουν ατιμώρητα, είναι από μόνη της ικανή να σας ρίξει πολύ στα μάτια των μαθητών.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΡΙΤΟ: Διαχείριση σχολικής τάξης

Μεγάλη ιστορία. Ίσως αυτό που θα κρίνει συνολικά τη δουλειά σας. Όσο καλός κι αν είναι σε επίπεδο κατάρτισης κάποιος καθηγητής, αν δεν μπορέσει να «περάσει» τις γνώσεις του και να κινητοποιήσει τους μαθητές του δεν θα έχει ικανοποιητικό αποτέλεσμα. Το πρώτο και βασικό πράγμα είναι με τη στάση σας να πείθετε ότι όντως ενδιαφέρεστε να προσφέρετε, να κάνετε κατάθεση ψυχής: Γνώσεις, εμπειρία, καθοδήγηση ακόμα και ψυχαγωγία – άλλωστε με το να κάνεις τον άλλο καλύτερο, του δίνεις χαρά !
Το δεύτερο, είναι η συνεχής προσπάθεια. Οι λεγόμενες «κοιλιές» στη διδασκαλία πρέπει να είναι όσο πιο μικρές γίνεται. Αν τα παιδιά νοιώσουν ότι βαριέστε, το μάθημα είναι χαμένη υπόθεση.
Ας υποθέσουμε ότι τα καταφέρνετε στις δύο πρώτες κατηγορίες. Έχετε ελπίδα να τα καταφέρετε και στο τρίτο κομμάτι που είναι ο έλεγχος της τάξης. Φυσικά, μεγάλο ρόλο σε αυτό παίζει και η τάξη. Αλλιώς είναι να διδάσκεις σε Γ΄ Λυκείου σε ΕΠΑΛ στη Δραπετσώνα ή στα Λιόσια και αλλιώς σε Α΄ Γυμνασίου στο Ψυχικό. Όμως κάποια πράγματα είναι τα ίδια και θα ξεκινήσω με αυτά.
Κάθε τάξη έχει έναν «αρχηγό» στη φασαρία, τον κολλητό του που είναι υπαρχηγός και – αν είστε πολύ άτυχοι – άλλο ένα δίδυμο που θα διεκδικεί την αρχηγία. Μετά από αυτούς, θα υπάρχουν και δύο τρεις άλλοι που μπορούν να κάνουν τη ζωή σας δύσκολη, αλλά η «μάχη» για το ποιος κάνει κουμάντο θα κριθεί από τους πρώτους.
Είναι απαραίτητο να μπορείτε να διαχωρίσετε το «χαβαλέ» μεταξύ μαθητών από τις ενέργειες που αμφισβητούν τον έλεγχο της τάξης. Ο χαβαλές, αντιμετωπίζεται με χιούμορ εκ μέρους σας. Μπείτε και εσείς στην πλάκα, αλλά δείξτε τους με τον τρόπο σας μέχρι τι είστε διατεθειμένοι να ανεχτείτε. Αφήστε το αστείο να παίξει και να εκτονωθεί και επιστρέψτε στο μάθημα δίνοντας ένα τέλος. Αν επιμένουν, σταματήστε να μιλάτε για λίγο και κοιτάξτε έντονα τον υπεύθυνο. Συνήθως , εφόσον κάνει απλώς πλάκα, σταματά. Αν συνεχίζει ζητήστε του χωρίς να υψώσετε τη φωνή σας να σταματήσει. Είναι βασικό να μην φωνάξετε, γιατί αν το κάνετε αυτόματα δείχνετε ότι έχετε αρχίσει να χάνετε τον έλεγχο.
Στο σημείο αυτό, θα παραθέσω κάποιες extreme περιπτώσεις που έχω συναντήσει και που θεωρώ ότι είναι δύσκολα αντιμετωπίσιμες. Να τονίσω, ότι αναφέρομαι σε πραγματικές περιπτώσεις.

Υπόθεση εργασίας 1: Αποφασίζετε να βγάλετε ένα μαθητή από την αίθουσα, του λέτε να βγει, αλλά εκείνος σας δηλώνει ότι δεν πάει πουθενά γιατί δεν φταίει/άλλος έκανε περισσότερα και δε βγήκε/παρακαλεί να μείνει κ.λ.π.

Η απόφαση να βγάλετε κάποιον έξω από την τάξη θα πρέπει να είναι η έσχατη επιλογή σας και να μην παρασύρεστε από τον εκνευρισμό σας εύκολα σε κάτι τέτοιο. Από τη στιγμή που θα το ξεστομίσετε, έχετε δύο δρόμους να επιλέξετε: Ή εκμεταλλευόμενος τις στιγμές παγωνιάς που συνήθως ακολουθούν μια τέτοια εξαγγελία το παίρνετε πίσω αμέσως λέγοντας του «πρόβα έκανα, αλλά είσαι πολύ κοντά!» ή επιμένετε στη δήλωση σας. Αν αρνηθεί να βγει με την οποιαδήποτε δικαιολογία ή παρακάλι, μην μπείτε σε διάλογο μαζί του για το αν η απόφασή σας είναι άδικη ή σκληρή. Σημειώστε το όνομά του στον κατάλογο , ανακοινώστε του την απουσία και ζητήστε του ακόμα μια φορά χωρίς να υψώνετε τη φωνή σας να αποχωρήσει. Αν εκείνος δεν βγει, συνεχίστε το μάθημα αγνοώντας τον. Αν εξακολουθήσει να σας ενοχλεί διακόπτοντας ή μιλώντας ανακοινώστε του ότι θα το συζητήσετε στο τέλος της ώρας και απομονώστε τον επισημαίνοντας ότι ενοχλεί πλέον τους συμμαθητές του. Εννοείται ότι σε μια τέτοια περίπτωση, στο διάλειμμα πηγαίνετε στον διευθυντή απαιτώντας την αποβολή του. Μην ενδώσετε σε κατόπιν εορτής συγνώμες και παρακάλια. Γεγονός είναι ότι μια τέτοια ακραία ενέργεια τον μετατρέπει σε μόνιμη ενόχληση, οπότε χρησιμοποιήστε με πολύ φειδώ την εντολή «Πέρασε έξω!». Προσωπικά, έχω βγάλει από την τάξη 5 μαθητές σε είκοσι χρόνια και θυμάμαι τι περιπτώσεις μία προς μία.

Υπόθεση εργασίας 2: Μαθητής με προβλήματα συμπεριφοράς ή και νοητικής υστέρησης γίνεται αντικείμενο ομαδικού χλευασμού από τους συμμαθητές του. Ο μαθητής το αντιλαμβάνεται και αισθάνεται ξαφνικά μόνος, απομονωμένος και ευάλωτος. Κάποιες φορές μπορεί ακόμα και να βάλει τα κλάματα.
Προσωπικά , θεωρώ το συγκεκριμένο γεγονός το δυσκολότερο. Βλέπετε, εκτιμώ πως μια τέτοια συμπεριφορά ίσως να σημαδέψει το «θύμα» για όλη του τη σχολική ζωή και όχι μόνο. Γεγονός είναι ότι πρέπει να προστατέψετε το παιδί , θυσιάζοντας ακόμα και όλη τη διδακτική ώρα αν χρειαστεί. Επιβάλλετε την ησυχία και ρωτήστε τους αν αισθάνονται υπερήφανοι για ότι έκαναν. Επισημάνετέ τους, ότι το πόσο πολιτισμένοι είμαστε εξαρτάται από την συμπεριφορά που δείχνουμε σε όσους έχουν κάποια προβλήματα που τους διαχωρίζουν από όλους εμάς τους υπόλοιπους. Δεν έχει νόημα να προσποιηθείτε ότι το παιδί είναι σαν όλα τα άλλα: Οι μαθητές ξέρουν ότι είναι ψέματα, αλλά και το ίδιο το παιδί θα αισθανθεί ότι το κοροϊδεύετε , αφού τα παιδιά αυτά έχουν συναίσθηση της ιδιαιτερότητάς τους. Εξηγήστε τους ότι η διαφορετικότητα είναι κάτι συνηθισμένο και πως είναι πολύ φτηνό να κάνουν επίδειξη πνεύματος σε κάποιον που δεν μπορεί να τους βάλει στη θέση τους. Εξηγήστε τους ότι καθένας μας έχει κάποιες ιδιαιτερότητες για τις οποίες οι υπόλοιποι θα μπορούσαν να τον περιγελάσουν, αλλά η ζωή μας δεν μπορεί να κυλά με τον τρόπο αυτό. Πείτε τους πόσο καλύτερα θα αισθάνονταν και οι ίδιοι αν με τον τρόπο τους βοηθούσαν το λιγότερο προικισμένο μέλος της τάξης τους να γίνει καλύτερο. Το να ενισχύεις κάποιον που είναι σε δύσκολη θέση, δείχνει μεγαλείο ψυχής και κάνει καλύτερο και ομορφότερο τον άνθρωπο που προσφέρει.

Υπόθεση εργασίας 3: Κάποιοι από τους μαθητές του τμήματος είναι τσακωμένοι μεταξύ τους. Έχουν αρχίσει τις αντεγκλήσεις καθώς εσείς προσπαθείτε να κάνετε μάθημα  και η κατάσταση ξεφεύγει καθώς αρχίζουν να πέφτουν και κάποιες «σφαλιάρες».
Δεν έχει νόημα να κάνετε ότι δεν βλέπετε τίποτα. Σταματήστε το μάθημα και – τουλάχιστον- χωρίστε τους. Ζητήστε να ακούσετε τους λόγους που έχουν αυτή τη συμπεριφορά . Αν δεχτούν να σας μιλήσουν έχετε βάσιμες ελπίδες πως θα μπορέσετε να εκτονώσετε την ένταση και να κάνετε ότι και ο ΟΗΕ: Το πρόβλημα σκεπάζετε όσο είστε εσείς μπροστά. Αν δεν δεχτούν να σας μιλήσουν – πράγμα που είναι και το πιθανότερο – ζητήστε τους με αυστηρό τόνο να ηρεμήσουν για να μην έχουν συνέπειες ή ρίξτε το στην πλάκα: Ποιοι θα πλακωθούν στο διάλειμμα με ποιους για να οργανώσετε την κερκίδα και το στοίχημα. Μην καταφύγετε στο διευθυντή αφού το πιο πιθανό είναι να χαλάσετε και το μάθημά σας αλλά και τις σχέσεις σας μαζί τους.

Υπόθεση εργασίας 4: Ένας μαθητής (μόνο αγόρι το κάνει αυτό!) για λόγους επίδειξης σε κάποια συμμαθήτρια του, αποφασίζει να σας κάνει χαβαλέ. Αρχίζει να σχολιάζει εξυπνακίστικα όσα λέτε ή κάνετε, προκαλώντας σας προκειμένου να δείξει στο αντικείμενο των επιθυμιών του πόσο «άντρας» και «έξυπνος» είναι. Εννοείται πως δεν πειθαρχεί στις απλές παρατηρήσεις σας.
Σε μια τέτοια περίπτωση, είναι προτιμότερες οι καθαρές κουβέντες. Ανοίξτε την πόρτα , βγείτε πρώτος έξω και γνέψτε του να βγει και κείνος για λίγο. Θα έρθει , έστω και από περιέργεια. Βεβαιωθείτε ότι δεν σας ακούει η υπόλοιπη τάξη και δοκιμάστε την παρακάτω προσέγγιση:
-Φίλε, και εμείς ερωτευτήκαμε κάποτε, αλλά είμαστε λίγο πιο συγκρατημένοι. Το ξέρω ότι μπορείς να μου κάνεις την τάξη μπ@$%&ο , αλλά σε παρακαλώ να ηρεμήσεις. Ό,τι λέμε τώρα μεταξύ μας, δεν είναι ανακοινώσιμο σε κανέναν άλλον. Πάμε πάλι μέσα και αν είσαι εντάξει θα βοηθήσω με τον τρόπο μου.
Θα σας βεβαιώσω ότι η προσέγγιση έχει επιτυχία 100% και την έχουν εφαρμόσει με απόλυτη επιτυχία και άλλοι συνάδελφοι!

Κλείνοντας, για να μην κουράσω περισσότερο όσους έδειξαν υπομονή φτάνοντας μέχρι εδώ, θέλω να τονίσω το εξής:
Όταν κάνεις τη δουλειά σου με αγάπη για τα παιδιά και γνήσιο ενδιαφέρον για το αντικείμενό σου, ακόμα και ο πιο αδιάφορος και κακοπροαίρετος μαθητής δεν πρόκειται να σου σταθεί εμπόδιο: Θα έχεις κερδίσει τουλάχιστον την ανοχή του!
Κάνουμε την καλύτερη δουλειά του κόσμου, για αυτό πρέπει να μάθουμε να απολαμβάνουμε τις δυσκολίες που την κάνουν τόσο ενδιαφέρουσα !